1900 yılında Almanya’da doğan Anna Seghers, Naziler iktidara gelene kadar adından söz ettirmeyi başarmış bir yazardı. Ancak bu durum Nazilerle birlikte aleyhine işlemeye başlamıştır. Çünkü Seghers hem Yahudi hem de komünistti.
Nazi yönetiminin ilk yıllarında Gestapo tarafından gözaltına alındı. Kitapları yasaklandı ve yakıldı. Almanya’da kalmasının kendisi için tehlikeli olduğunu düşünerek önce İsviçre’ye, ardından Fransa’ya gitti. Ancak Naziler Fransa’yı işgal edince Meksika’ya gitmek zorunda kaldı.
Sürgünde geçirdiği tüm yıllar boyunca yazmaya devam eden ve bir “sürgün edebiyatı” yaratan Seghers’in ünü, ünlü yönetmen Fred Zinnemann’ın 1944 yılında ‘Yedinci Haç’ adlı romanının beyaz perdeye uyarlanmasıyla uluslararası boyuta yükseldi. II. 2. Dünya Savaşı’ndan sonra ülkesine dönen ve çalışmalarına devam eden Seghers, 1983 yılında dünyaya veda etti.
ŞÜPHELİ BİR MİSAFİR
Seghers’in ‘Yedinci Haç’ kadar değerli romanlarından biri de ‘Ödül Ödülü: 1932 Yazının Sonunda Bir Alman Köyünün Romanı’. ‘Kelle Ödülü’ ilk olarak 1933’te yayınlanır. Nazilerin 1932-1933 yıllarında küçük bir köy üzerinden iktidara gelme serüvenini anlatır. Nazizmin köylü gençliği arasında nasıl yayıldığını anlamak için okuyucuya yeni pencereler açıyor.
Çok doğal romanda anlatılan tek şey bu değil. Ana hikaye gerçekten de bir “kafa” ödülüne odaklanıyor: Bir akşam Bastian ailesi yemek masasında otururken kapı zili çaldı. Gelen kişi Schulz adında genç bir fabrika çalışanıdır. Evin annesinin eski eşi Margarete’nin akrabaları olan Schulz ailesi, köyü yıllar önce terk etti. Genç Schulz’un bu kadar aniden gelmesi oldukça garip. Bastian ailesi onu bir gece misafir eder, sonra bir gece daha…
Her gün Schulz’un evde kalmak için bahaneler ürettiğini görüyoruz ama bunu neden yaptığını bilmiyoruz. Bastian bunun bir yük olduğunu anlıyor ama anlamakta ısrar etmiyor. Hasat için serbest bir personele ihtiyacı olduğu için Schulz’a bir süre kalmasını teklif eder. Bu şekilde ikisi de çalışır.
Baş Ödül – Yazın Sonunda Bir Alman Köy Romanı 1932, Anna Seghers, Çeviren: Nadir Ateşman, 216 s., Everest Yayınları, 2023.Schulz’un bu beklenmedik ziyareti ve ücretsiz personeli köylülerin dikkatini çeker. Hakkında çeşitli rivayetler var ama kimse tam olarak ortalıkta yok. Ta ki yaşlı Algeier’in ekin üzerindeki hacizi kaldırmak için merkeze gittiğinde bir duvarda gördüğü postere kadar. “Yukarıda fotoğrafı bulunan 20’li yaşlarındaki Hans Schulz, 3 Nisan’da yaşadığı Leipzig şehrinde açlık yürüyüşü sırasında bir polis memurunu bıçaklayarak öldürdü… Onu yakalayana veya sağlayana yukarıdaki ödül verilecek. tutuklanmasına yol açacak bilgiler.”
Ödül 500 puandır.
HANGİSİ DOĞRU?
Yaşlı Algeier bir yanda 500 markı, diğer yanda Schulz’u düşünmeye devam ediyor: Kim bu Schulz! Bir polis katili! Yakalanırsan yakalan! Suçlular cezalandırılmalıdır! Peki ya bilgi uçurma? Raporlama da bir hata değil mi? Bir adamı devlete teslim etmek uygun olur mu?
Tıpkı Algeier gibi merkeze inip afişi gören birkaç köylü de benzer tereddütler yaşıyor. Peki yapılması gereken nedir, doğrusu hangisidir? Her şeyin başında, bu soru dönmeye devam ediyor.
Ancak Schulz’un ihbar edilmesi sorunu köylüler arasında pek konuşulmaz. Gerçekten bir polisi öldürüp öldürmediği önemli değil. Seghers, tartışmayı dedektif matematiğine yüklemez ve suçluluk-masumiyet çatışmasına girmez. Onun derdi oburluk. Seghers diğer kitaplarında olduğu gibi insan ruhuna sızmaya ve oradaki iç çatışmaları kazmaya çalışıyor.
Evet, bu çatışmanın çoğu içseldir. Ancak aynı zamanda bazı dış nedenler de vardır. Köylülerin birden fazlası fakir olduğu için geçimlerini kıt bir şekilde sağlıyorlar. Hasat sırasında yok edilen her eserin bir tutam tuz ve evden eksik olan bir yumurta gibi bir karşılığı vardır. Bu gerçek, 500 puanlık ödülü çekici kılıyor.
500 mark sadece fakirler için değil, köyde iki cetli tek aile olan Merzler için de son derece cazip. Ancak benzer bir iç tartışmaya girmeye devam ediyorlar.
NAZİZMİN YOKSULLUKLA İLİŞKİSİ
Nazizm’in köylü gençliği arasında yayılmaya başlamasının ana nedenlerinden biri aslında yoksulluktur. Yedi yıldır fakir olan ve gelecekte de fakir kalacak olan köylülerin bilinçsiz bir öfkeleri var gibi görünüyor. Hissettikleri sınıf öfkesi Nazizm ile kolayca birleşir. Çünkü onların -yoksulluklarına rağmen- “üstün” oldukları söyleniyor ve kendi yoksulluklarının “birincil nedeni” başkaları. Tek bayrakta birleşip bireysel ve toplumsal hukuksal öfkeyle saldırdıklarında sorunların çözüleceğine inanırlar.
Gençlerin aksine babalar ve dedeler daha temkinli, hatta çocuklarını Nazilerden uzak tutmak istiyorlar çünkü 1. Dünya Savaşı’nı görmüşler. Savaşın ve yıkımın gerçekte ne olduğunu biliyorlar. Ama bunu çocuklarına söyleyemezler. Çocuklar da kendilerine kendilerini anlatamazlar. Örneğin, genç Naziler 1932 Almanya Seçimleri için NSDAP lehine oy toplamaya çalışırken, bazen giydikleri temiz üniformalara, yeni botlara, bazen de ellerindeki tüfeklere kapıldılar. Yani yeni bir bot, bir slogandan daha etkilidir.
‘Kelle Ödülü’, yalnızca güçlü çatışmaların olduğu bir roman olduğu için değil, aynı zamanda Nazilerin yükselişe geçtiği aylarda yazıldığı için de bir belgesel niteliği taşıyor. Öte yandan Seghers, Nazilerin bu kadar çılgına dönüp dünyaya bu kadar kan dökeceğini düşünmeden bu romanı yazmış. Kim bilir, muhtemelen roman II. Dünya Savaşı’ndan sonra yazmaya karar vermiş olsaydı, o zaman farklı bir ‘Kelle Ödülü’ karşımıza çıkacaktı.
